Harcerskie zabytki w Pieninach

Pustelnia Olgi Małkowskiej w CzorsztynieOsoby, które w młodości biegały po lasach w charakterystycznych harcerskich mundurach, mogą podczas wizyty w Pieninach zainteresować się dwoma miejscami, nierozerwalnie związanymi z historią rodzimego skautingu. Oba powstały dzięki staraniom Olgi Małkowskiej, która wraz z mężem Andrzejem tworzyła od 1911 roku ruch skautowy na ziemiach polskich. Pierwszym z nich jest ośrodek młodzieżowy w Sromowcach Wyżnych. Jego historia sięga końca roku 1923, kiedy to Małkowska zakupiła od właściciela okolicznych ziem, Stanisława Konstantego Drohojowskiego, położoną na skraju Sromowiec parcelę, nazywaną Pasternikiem. W kolejnym roku rozpoczęła się na niej budowa Szkoły Pracy Harcerskiej. Najpierw - w roku 1925 - powstał tzw. „Dworek Cisowy”, będący nawiązaniem do lokalnej legendy, zgodnie z którą siedzibę o podobnej nazwie miała mieć na pobliskiej górze Cisowiec królowa Kinga. W roku 1927 oddano do użytku kolejny budynek – „Dom Ludowy”, a cztery lata później następny, noszący nazwę „Orle Gniazdo”. Wszystkie zabudowania wzniesione zostały w charakterystycznym stylu zakopiańskim, a zaprojektował je architekt, Eugeniusz Wesołowski.      

W międzyczasie Olga Małkowska kupiła też dodatkowe grunty na Kamieńcu oraz Skale Sołtysiej i poszerzyła dzięki nim teren ośrodka. Budowa całości i zakup ziemi finansowane były głównie dzięki staraniom brytyjskiej przyjaciółki Małkowskiej, Violetty Mason, a także dzięki harcerskim zbiórkom i wpłatom od licznych darczyńców. Swoje dołożyli też skauci ze Szkocji, którzy w 1936 roku ufundowali tzw. „Watrę”, czyli zadaszony budynek przewidziany na harcerskie ogniska.    

Ośrodek w Sromowcach przetrwał II Wojnę Światową, lecz cztery lata po jej zakończeniu pożar zniszczył „Dom Ludowy”. W roku 1965 Olga Małkowska przekazała placówkę państwu. Dziś na jej terenie działa rozbudowany Szkolny Ośrodek Wypoczynkowy „Orle Gniazdo”, zarządzany przez władze Warszawy. W roku 1996 w miejscu spalonego „Domu Ludowego” wzniesiony został budynek o wdzięcznej nazwie „Gaździna Oleńka”, będący hołdem dla pomysłodawczyni skautowej bazy w Sromowcach. 

Inną pienińską pozostałością po twórczyni polskiego harcerstwa jest tzw. Pustelnia, którą odnaleźć można na obrzeżach dzisiejszego Czorsztyna. Ten niewielki dom był miejscem, gdzie Olga Małkowska szukała wytchnienia od obowiązków związanych z pracą ośrodka w Sromowcach. Działka, na której zbudowano Pustelnię zlokalizowana była pierwotnie (przed powstaniem Jeziora Czorsztyńskiego) w bardzo odosobnionym miejscu – w lesie o nazwie Barcze w dolinie Harczy Grunt. Małkowska kupiła tę parcelę od Mariana Drohojowskiego, a sam budynek wzniesiony został w roku 1930. Autorem projektu był wspomniany już wcześniej Eugeniusz Wesołowski. Olga Małkowska wracała do swojej Pustelni aż do ostatnich lat życia. Dziś budynek ten znajduje się w rękach prywatnych i nie jest udostępniany turystom. W ostatnich latach przeszedł kapitalny remont.